Narodowa kolekcja odmian uprawnych róż w Powsinie – Polskie Stowarzyszenie Hodowców Róż

Różanka w Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie

dr Marta Monder

Kolekcja Ogrodu Botanicznego powstała w roku 1998, a w 2008 uzyskała status kolekcji narodowej, przyjmując nazwę Kolekcji Narodowej Odmian Uprawnych Róż. To największa kolekcja róż w kraju i licząca się na świecie, pod względem różnorodności odmian i gatunków.

Kolekcja obejmuje kilka części położonych w różnych miejscach Ogrodu Botanicznego. Zaprezentowane gatunki i odmiany ukazują różnorodność uprawianych róż, od tych znanych przed tysiącami lat do ostatnich nowości hodowców z całego świata. Prezentowane róże są przedstawicielami wszystkich wyróżnianych grup pod względem uprawy (parkowych, pnących, wielkokwiatowych, rabatowych, okrywowych, miniaturowych) oraz prawie wszystkich grup pod względem pochodzenia (burbońskie, remontanty, Noisetta, mieszańce herbatnie itd.). Gromadzone są również te, które miały znaczenie w historii hodowli róż oraz hodowli polskiej. Postęp hodowli sprawia, że corocznie wprowadza się co najmniej kilkadziesiąt nowych odmian na rynek. Krzewy, ze względu na ogromną różnorodność tego rodzaju, posadzono w niejednolitych zestawieniach uwzględniających nie tylko ich pochodzenie i przynależność do poszczególnych grup, ale także barwę, kształt kwiatu, hodowcę, charakter wzrostu oraz inne cechy mające znaczenie głównie dla późniejszego zastosowania w praktyce. Kolekcja jest atrakcyjna od wiosny (pędy, kolce, pierwsze kwiaty od początku maja) do późnej jesieni i wczesnej zimy (owoce, pędy, kolce, przebarwiające się liście, ostatnie kwiaty i pąki).

Róże historyczne reprezentuje ponad 200 taksonów. W ten sposób określa się uprawiane gatunki i ich odmiany powstałe do zakończenia II Wojny Światowej. Obecnie są rzadko spotykane. Stanowią one ważny element zachowania dziedzictwa kulturowego człowieka oraz bioróżnorodności odmian uprawnych. Róże naszych przodków zwracają na siebie uwagę przede wszystkim silnym zapachem i szczególnym kształtem kwiatu, rzadko spotykanym u współczesnych odmian. Wśród nich są róże damasceńskie, portlandzkie, burbońskie, remontanty i wiele innych. Należą do nich: ‘Shailer’s White Moss’ (1788) – odmiana róż mchowych (R. ×centifolia f. muscosa), o oryginalnie omszonych kielichach śnieżnobiałych kwiatów; R. foetida ‘Persian Yellow’ – jedna z nielicznych najstarszych uprawianych odmian o żółtych, pełnych kwiatach; R. ×alba ‘Maiden’s Blush’ – o silnym, delikatnym, słodkim zapachu bladoróżowych kwiatów; R. gallica ‘Cardinal de Richelieu’ (1840) – o bardzo ciemnych, fiołkowych, pełnych kwiatach, najciemniejszych w okresie jej pojawienia się. Ponadto interesujące są odmiany grup róż wyhodowanych w XIX i na początku XX wieku, dziś bardzo rzadko spotykane w uprawie. Należą do nich m. in. róże burbońskie – ‘Variegata di Bologna’ (1909) o paskowanych jasnoróżowo i ciemnopurpurowo i ‘Zéphirine Drouhin’ (1868) pnąca, o lilioworóżowych kwiatach; portlandzkie – ‘Jacques Cartier’ (1868) o wypełnionych licznie płatkami płaskich, jasnoróżowych kwiatach; remontanty o bardzo dużych, pachnących, kształtnych pąkach – ‘Frau Karl Drushki’ biała i ‘Victor Verdier’ – ciemnoróżowa. Kilka odmian zimuje w szklarni, np. róży chińskiej – R. chinensis ‘Viridiflora’ (,,zielona róża”), ‘Mutabilis’ (o wielobarwnych pojedynczych kwiatach) i ‘Old Blush’ (prekursor licznych odmian powtarzających kwitnienie, modelowa odmiana w badaniach naukowych).

Najbardziej różnorodną grupą są róże parkowe reprezentowane przez blisko 300 przedstawicieli. Są tutaj gatunki i ich odmiany, wiele róż historycznych, oraz odmiany powstałe współcześnie. Ich ozdobę stanowią nie tylko kwiaty, ale również pędy, kolce, owoce i przebarwiające się kolorowo jesienią liście. Są więc atrakcyjne nie tylko podczas kwitnienia. Pierwsze kwiaty u tej grupy róż pojawiają się już od początku maja, ostatnie – przed mrozami. Kwitnienie jest jednokrotne lub powtarza się. W kolekcji znajdują się odmiany R. glauca, R. beggeriana, R. foetida, R. rugosa, R. moyesii, R. spinosissima (R. pimpinellifolia), R. ×rugotida i innych. Warto zwrócić uwagę na Rosa sericea subsp. omeiensis f. pteracantha, różę czteropłatkową, która jak nazwa na to wskazuje, ma cztery płatki okwiatu, podczas gdy inne dzikie gatunki róż mają ich pięć. Kwitnie często już w końcu kwietnia. Jej główną ozdobą są olbrzymie, szerokie kolce, na młodych pędach jaskrawoczerwono przeświecające w blasku słońca. Wyróżniają się również róże Moyesa (R. moyesii) ‘Nevada’ i ‘Marguerite Hilling’ o wielkich kwiatach, a także odmiany róży gęstokolczastej (R. spinosissima): ‘Maigold’, ‘Frühlingsgold’, ‘Frühlingsmorgen’, ‘Frühlingsduft’, ‘Aïcha’, ‘Hispida’ ze względu na niezwykłą obfitość kwiatów ukazujących się już w maju i początkach czerwca. Całe lato aż do późnej jesieni kwitną odmiany pochodzące od róży pomarszczonej (R. rugosa) – ‘Pierette’, ‘Hansa’, ‘F.J. Grootendorst’ i inne. Jesienią wiele róż parkowych zdobią różnobarwne owoce, kolorowe liście np. róża holenderska (R. ×rugotida) ‘Dart’s Defender’, ‘Hurdal’, ‘Semiplena’ i róża błyszcząca (R. nitida) o rudych pędach.

Cennymi różami parkowymi są powstałe w latach 70-tych XX wieku róże angielskie Davida Austina (David Austin Roses Ltd, Wielka Brytania) np. Graham Thomas, Abraham Darby, Heritage, Falstaff, Mary Rose. Wyróżnia je kierunek hodowli, mający na celu połączenie cech róż starych i nowoczesnych. Pachnące kwiaty mają charakterystyczny kształt starych róż za to w szerokiej gamie barw, pokrój swobodny, „naturalny”, natomiast pozostałe cechy są zbliżone do róż współczesnych. Przeważnie powtarzają bardzo dobrze kwitnienie. W tej grupie można odnaleźć także odmiany rabatowe i pnące.

Ponad 100 odmian prezentuje róże czepne (botanicznie są to pnącza prymitywne, bez specjalistycznych organów czepnych,, ,czepiające się” podpór kolcami) o rozmaitym pochodzeniu. Odmiany starsze można podzielić na dwie grupy – rambler i climber. Róże pnące typu climber, wywodzą się najczęściej od róży Wichury (R. wichurana), róży Kordesa (R. ×kordesii), czasem to sporty mieszańców herbatnich (climbing clg), natomiast róże pnące typu rambler – głównie od róży wielokwiatowej (R. multiflora). Na uwagę zasługuje odmiana ‘Veilchenblau’ ze względu na rzadką fiołkową barwę płatków w uroczym kształcie serduszka. Jedna ze starszych pnących odmian, jednocześnie o najciemniejszych czarnopurpurowych kwiatach to ‘Guinée’ (1938). Godną uwagi jest ‘Ena Harkness clg’, o bardzo dużych, szkarłatnych kwiatach. Bladoróżowa ‘New Dawn’ (1930) to pierwsza pnąca odmiana powtarzająca kwitnienie i pierwsza roślina chroniona amerykańskim patentem. Wiele cennych odmian pnących nosi w sobie jej geny np. ‘Morning Dawn’, ‘Aloha’, ‘White Dawn’, ‘Coral Dawn’, ‘Schoolgirl’. Piękne, pachnące, ciemno pomarańczoworóżowe, bardzo pełne, ćwierćrozetowe kwiaty ma R. rubiginosa ‘Alchymist’. Cennymi odmianami są bardzo obficie kwitnące i silnie rosnące ‘Kew Rambler’ (1912) i ‘American Pillar’ (1902). Kuliste kwiaty, pełne uroku, pojawiają się u R. macrantha ‘Raubritter’ (1936). W kolekcji rosną również nowsze odmiany np. Super Dorothy, Super Excelsa, Perennial Blue – ramblersy powtarzające kwitnienie; Elfe – o seledynowych kwiatach; Schneewalzer – o ogromnych białośmietankowych, szlachetnego kształtu kwiatach; Uetersener Klosterrose – o pełnych kremoworóżowych kwiatach; przypominających stare róże.

Odmiany róż rabatowych, których w kolekcji jest około 100, prezentują odmiany współczesne oraz starszego pochodzenia, które należą do czterech podgrup róż wielokwiatowych (Polyantha), mieszańców wielokwiatowych rabatowych (Polyantha Hybrida), bukietowych (Floribunda) i bukietowych wielkokwiatowych (Grandiflora). Są to krzewy obficie i długo kwitnące, o większej odporności na choroby i mróz niż odmiany wielkokwiatowe. Zachwycają swoją bogatą kolorystyką i różnorodnością form kwiatów – od śnieżnobiałych Schneewitchen, przez złotożółte Golden Holstein, Goldquelle, cielistych Schackenborg, brzoskwiniowych Apricot Nectar, pomarańczowych Amber Queen, bladoróżowych Diadem i ‘Bonica’82’, koralowych Fredensborg, różowych Bella Rosa, amarantowych ‘Joseph Guy’, fioletowych Deutsche Welle, pstrokatych pomarańczowożółtoczerwonych Samba i Rumba, po niezliczone odcienie czerwieni – Pussta, Montana, Nina Weibull, Lilli Marleen, Kronborg do czerwonoczarnych Lavaglut. Wśród są polskie odmiany np. ‘Camping’, ‘Kutno’, ‘Alicja’. Wdzięczne, drobne kwiatuszki w olbrzymich kilkudziesięciokwiatowych kwiatostanach mają róże Polyantha np. różowe ‘The Fairy’ i ‘Lovely Fairy’ oraz jasnoczerwone, kulistego kształtu – ‘Muttertag’. W kolekcji rośnie wiele nowych odmian o pastelowych lub innych zadziwiających kolorach kwiatów, łatwiejszych w pielęgnacji i o większej odporności na choroby np. Anisade, Briosa, Leonardo da Vinci, Balmoral, Amazing Palace, Rhapsody in Blue, Cinco de Mayo, Pastella.

W kolekcji rośnie ponad 100 odmian róż wielkokwiatowych, do których zaliczane są róże herbatnie (Tea), remontanty (Hybrid Perpetual) oraz najliczniejsza grupa mieszańców herbatnich (Hybrid Tea) – w szerokiej skali kolorów i o różnym kształcie kwiatów, pąków, często pachnących. Prezentują różne kształty i szeroką gamę barw kwiatów, budowę pąków, przyjemne zapachy. Znajdują się tutaj odmiany wyhodowane kilkadziesiąt lat temu, wypróbowane i cenione, a także nowości. Wśród nich są odmiany tzw. niebieskie, w rzeczywistości raczej o odcieniu fioletowolila np. delikatna Mainzer Fastnacht; tzw. czarne, czyli o odcieniu bardzo ciemnoczerwonym np. silnie pachnące Papa Meilland, ‘Erotika’; o prawie zupełnie czarnych pąkach: Burgund, Barkarole, Schwarze Madonna. Ciekawe kolorystycznie są wielobarwne kwiaty cenionych w uprawie za swą żywotność niemłodych już odmian ‘Die Welt’ czy ‘Peace’ oraz nowszych: Neue Revue, Harry Wheatcroft, Kleopatra, Granada. Warto zwrócić uwagę na polską odmianę ‘Chopin’, o pachnących, dużych, kremowych kwiatach oraz odmiany w kolorze czysto pomarańczowym – sukcesu hodowlanego w ostatnich 20 lat – Flora Danica i polska ‘Navoika’. Nie brak także nowszych odmian np. Parole o kwiatach śr. 13 cm, Blue River – fioletowych, Chippendale – pomarańczowych, Glowing – cytrynowoseledynowych.

Róże miniaturowe prezentuje ponad 30 odmian. Te starsze mają małe kwiaty szlachetnego kształtu, prezentują ogromną różnorodność form i barw kwiatów, różny pokrój i siłę wzrostu. Kwitnąca czerwonymi drobnymi kwiatuszkami o szlachetnym kształcie Baby Baccara wyróżnia się swoim wysokim wzrostem. Ciekawe, karnawałowo pstrokate kolory mają kwiaty Baby Masquerade, Colibri’79; pomarańczowe – Clementine, fioletowe Bluenette.

Ważnym elementem kolekcji jest zbiór róż okrywowych, ponad 170, przeznaczonych na tereny o ekstensywnych warunkach uprawy i na tereny tzw. trudne. Wyodrębnione zostały jako grupa dopiero w latach 70-tych XX wieku, dla których znaleziono nowe zastosowanie. W tej grupie znajdują się odmiany już wcześniej znane i istniejące oraz nowe wyhodowane specjalnie w tym celu. Należy tu również wiele gatunków róż. Obecnie niektóre z nich są częścią nowego trendu w hodowli, a od niedawna nowej grupy pod względem użytkowym – róż krajobrazowych (Landscape Roses). Charakteryzują się obfitym, długim kwitnieniem, wysoką odpornością na mróz, upały, choroby i szkodniki, nie wymagają wielu prac pielęgnacyjnych. Większość z nich kwitnie od czerwca aż do mrozów. Są tu m.in. odmiany wyhodowane w szkółkach Meilland’a np. biała Alba Meidiland, różowa Bingo Meidiland; W. Kordes’ Söhne np. różowoczerwona Tommelise, czerwona Mainaufeuer; Noack’a np. różowa Heidetraum; Poulsen Ap/S Roses – odmiany Towne & Country. Różnie tu także wiele odmian pochodzących od gatunków np. R. rugosa – przeznaczone do warunków miejskich Pavement®, R. ×mariae-graebnerae ‘Rote Hannover’, R. spinosissima ‘Repens’.